Historia futbolem pisana #1 – piłka nożna pod zaborami

Zastanawialiście się kiedyś, jak piłka nożna trafiła do Polski? Gdzie i w jakich okolicznościach powstała pierwsza polska drużyna piłkarska? Kto strzelił pierwszego gola dla reprezentacji na Mundialu? Mam nadzieję, że tak, bo chciałbym Was zabrać w podróż, którą rozpoczniemy w latach 80. XIX wieku – jeszcze pod zaborami. Gdzie ją zakończymy? Tego jeszcze nie wiem, bo przecież historia tworzy się każdego dnia. Mam nadzieję, że będziecie się dobrze bawić.

Piłka nożna pod Zaborami

Do dziś nie wiemy który region był piłkarskim pionierem w Polsce. Wiemy tylko, że grać w piłkę w Polsce zaczęto w latach 80. XIX wieku, czyli jeszcze pod zaborami. Historycy do dziś rozmyślają i tworzą kolejne tezy od kogo lub od czego się to zaczęło. W Galicji Polacy mieli największą autonomię. Do Szczecina i Gdańska przybywała cała masa obcokrajowców. Istnieje również teoria, że była to Łódź, która ze względu na prężnie działający przemysł tekstylny nazywana była polskim Manchesterem i zatrudniała całą masę Anglików. Anglików, którzy w 1889 roku wyłonili pierwszego w historii Mistrza Anglii – dla ciekawskich – tym mistrzem został Preston North End. „Podejrzanymi” są też mieszkańcy Śląska, bo tam Niemcy bardzo mocno inwestowali w ogólny rozwój sportu.

Pierwsza piłka na ziemiach polskich

Nie jestem w stanie Wam sprecyzować w którym regionie kraju zaczęto grać w futbol, ale za to mogę Wam zdradzić, kto przywiózł do Polski pierwszą piłkę. W 1888 roku po wielu staraniach Henryka Jordana, władze Krakowa wydały zgodę na przeznaczenie terenów na Błoniach dla celów sportowych. W 1889 Jordan wyjechał do Niemiec i stamtąd przywiózł do kraju pierwszą futbolówkę. To właśnie, między innymi dlatego dzisiejszy park między stadionami Wisły i Cracovii nazywamy parkiem Jordana.

Nowe tereny sportowe bardzo szybko zdobyły niesamowitą popularność, tak samo jak możliwość kopania piłki. Od 1890 roku coraz więcej uczniów tworzyło swoje drużyny żeby móc zmierzyć się z kolegami z innych klas czy szkół. Wyobraźcie sobie, że 1891 roku na Błoniach istniały cztery (!!!) place gry, które współcześnie nazywamy boiskami treningowymi. Wydaje mi się, że dziś znajdziemy w Ekstraklasie kilka klubów, które nie mogą się pochwalić taką bazą.

Na zdjęciu Henryk Jordan

Football po polsku

W 1892 roku, kiedy w Krakowie grano już turnieje, do Lwowa z wyprawy do Anglii wrócił działacz Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – Edmund Cenar. Przywiózł ze sobą prezent od Anglików, którym była pierwsza prawdziwa „footbalówka” – jak ją wtedy nazywano. Jeszcze w tym samym roku prasa zapowiadała pierwszy prawdziwy „match footbalowy”, który miał się odbyć podczas „I Zlotu Sokolego”. Do meczu niestety nie doszło. Nie znamy też przyczyn, które spowodowały rezygnację z tego meczu.

Co się jednak odwlecze, to nie uciecze. Dwa lata później we Lwowie zorganizowano „II Zlot Sokoli”. Zaproszono całą młodzież należącą do PTG „Sokół”. Odbyły się liczne pokazy sportowe i gimnastyczne. Wszyscy zgromadzeni najbardziej oczekiwali jednak pierwszego meczu piłkarskiego. 14 lipca 1894 rozpoczął się pierwszy i… chyba najkrótszy mecz w historii futbolu. Naprzeciwko siebie stanęły reprezentacje lwowskiego i krakowskiego Sokoła. Trenerem lwowskiej drużyny był inżynier Niedzielski. Nie udało mi się niestety dowiedzieć czy krakowska ekipa miała trenera, a jeśli tak to kto nim był. Sokół lwowski wystąpił w białych koszulkach i szarych spodenkach. Krakowianie przywdziali czarne spodenki i… również białe koszulki.

Co na temat samego meczu? Jak już wspominałem, nie trwał zbyt długo. W 6. minucie 16-letni Włodzimierz Chromicki z ekipy lwowskiej strzela pierwszego oficjalnie protokołowanego gola na polskiej ziemi. Po tym golu szef lwowskiego Sokoła i zarazem kierownik całego zlotu uznał, że wystarczy piłki nożnej na dzisiaj i wyraźnie nakazał aby sędzia Zygmunt Wyrobek mecz zakończył. Warto dodać, że mecz i pierwszego w historii gola oglądała spora rzesza widzów, ponieważ zaraz po meczu miał się odbyć prestiżowy pokaz gimnastyczny.

sędzia Zygmunt Wyrobek

Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Kraków

Magia futbolu i pierwsze kluby piłkarskie

Piłka nożna na tyle przypadła Polakom do gustu, że postanowiono organizować bardziej uporządkowane struktury piłkarskie. Chętnych do gry nie brakowało. Piłkarzy można było znaleźć głównie wśród towarzystw sokolich, ale z czasem do gry wchodziły szkoły, gimnazja, a nawet uczelnie wyższe. Magia futbolu coraz bardziej czarowała polskie społeczeństwo, co doprowadziło do tego, że z inicjatywy uczniów lwowskich szkół powstały pierwsze trzy polskie kluby piłkarskie. Początkiem lata 1903 roku Lechia Lwów, kilka miesięcy później Czarni Lwów i na końcu wiosną 1904 Pogoń Lwów.

Lechia Lwów

Pierwsi piłkarze Czarnych Lwów

Piłkarze Pogoni Lwów przed meczem z Lechią w 1910 roku

Dwa lata po powstaniu Pogoni, a dokładnie 4 czerwca 1906 roku w Krakowie, rozegrano rewanż za mecz z 1894. Lwów reprezentowali Czarni połączeni z uczniami IV Gimnazjum. Kraków natomiast reprezentowała głównie krakowska młodzież. Zainteresowanie wśród krakusów było tak duże, że z tej jednej drużyny powstały dwa kluby, które dziś znamy doskonale. Najpierw 13 czerwca 1906 w grodzie Kraka narodziła się Cracovia. Kilka miesięcy później, we wrześniu lub październiku powstała Wisła. W Galicji pokochano piłkę nożną do tego stopnia, że w krótkim czasie powstało kilkanaście klubów m.in. Resovia Rzeszów, Polonia Przemyśl czy żydowski Makkabi Kraków. Bakcyl piłkarski zaczął się pojawiać także w innych zaborach. W Poznaniu powstała Warta i Normania, która później zmieniła nazwę na Posnania. Współczesny ŁKS powstał pod nazwą Łodzianka, a z Warszawskiego Koła Sportowego wyodrębniono piłkarski klub Korona.

Powstanie związku piłkarskiego

Powstanie tylu klubów wymagało stworzenia organizacji, która skupi te wszystkie kluby wokół siebie i stworzy im warunki do rywalizacji. Dlatego właśnie w 1911 roku w Galicji powstał Związek Footbalistów Polskich, który później przekształcono na Związek Polski Piłki Nożnej. Organizacja działała szybko i sprawnie. W maju 1913 odbyły się „1. Mistrzostwa Galicji w piłce nożnej klasy I”. Do turnieju przystąpiły trzy drużyny, mimo że początkowo miały być cztery, ale Czarni Lwów zostali zawieszeni za rozgrywanie meczów z drużynami, które grały dla związku konkurencyjnego – dla FIFA. Ostatecznie więc w turnieju o Mistrzostwo Galicji wystąpiły Cracovia, Pogoń Lwów i Wisła Kraków. Mistrzem została Cracovia, zaraz za nią uplasowała się Wisła, trzecie miejsce przypadło Pogoni.

Wraz ze startem I klasy rozpoczęły się rozgrywki niższego szczebla. II klasę podzielono na dwie grupy II klasa – Kraków i II klasa – Lwów. W obu grupach wystąpiło 5 drużyn. Mecze rozgrywano między 8 września, a 26 października 1913. Wyniki i tabele przedstawiały się następująco:

II klasa – Kraków

Tabela:

Według współczesnych ustaleń, Cracovia II powinna zajmować pierwsze miejsce, bo w bezpośrednim meczu padł remis, ale Cracovia II ma lepszy stosunek bramek. Wtedy jednak to nie różnica decydowała, a iloraz. W związku z czym Sparta wygrała z Cracovią II 5,5 do 4,33.

Zapowiedź meczu Cracovia II vs Makkabi

Relacja z meczu Cracovia II vs Makkabi

II klasa – Lwów

Tutaj niestety dane są wybrakowane. Zapewne zaginęły lub zostały zniszczone podczas dwóch wojen światowych, które nadchodziły.

Wiadomo na pewno, że tabela przedstawiała się następująco:

Warto również zaznaczyć, że 8 maja 1913 na swoim stadionie Cracovia wygrywa z Wisłą Kraków 2:1. Mecz ten był pierwszym oficjalnym spotkaniem polskich drużyn w ramach struktur FIFA.

Mniej więcej w tym samym czasie w zaborze pruskim powstał Związek Polskich Towarzystw Sportowych. Tam organizowano mistrzostwa Wielkopolski. W pierwszej edycji zwyciężyła Warta Poznań przed Posnanią i Ostrovią Ostrów.

Piłka nożna w Polsce zdobywała coraz większa popularność. Tworzono nowe kluby, które przyciągały na mecze coraz więcej kibiców, a Związek Polski Piłki nożnej stawał się prężną organizacją. Na tyle prężną żeby po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości stać się zalążkiem dla Polskiego Związku Piłki Nożnej, który istnieje do dziś, ale o tym opowiem Wam już w kolejnym odcinku.

Piotr Potępa

____________
Wykorzystane źródła:
Kukliński Janusz „Pierwsze mecze, pierwsze bramki…”, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1988;
Księga pamiątkowa Lwowskiego Klubu Sportowego „Pogoń”, Lwów 1939, Autor nieznany;
zdjęcie Henryka Jordana jest własnością Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie;
zapowiedź i opis meczu Cracovii: WikiPasy.pl.