Sportowy umysł cz. 3 – Depresja

W trzeciej odsłonie cyklu, #KozetkaNaMurawie zostanie postawiona na wyjątkowo trudnym i ciężkim podłożu. Podłożu, które jest najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym. Depresja, bo o niej mowa, to poważna choroba, opisana w klasyfikacjach medycznych, a według WHO choruje na nią 350 mln osób na świecie. Nie unika również sportowców.

PRZYCZYNY DEPRESJI

Nie można jednoznacznie wskazać pojedynczego czynnika odpowiedzialnego za depresję. Powody jej powstania mają swoje źródło w wielu determinantach, które mogą działać równocześnie. Najczęściej spotykanymi przyczynami depresji są czynniki biologiczne,  środowiskowe i psychologiczne.

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

Do biologicznych przyczyn depresji zaliczają się geny. Genetyka jest istotnym czynnikiem podatności  zachorowania na depresje. Jednak w związku z tym, iż depresja wiąże się przyczynowo z czynnikami społecznymi i psychologicznymi, ocena znaczenia samego podłoża genetycznego jest trudna. Powszechnie uznaje się więc, że podatność genetyczna ma charakter potencjalny, a wyposażenie genetyczne nie jest wystarczającym bodźcem zachorowania na tę chorobę. Istnieją jednak potwierdzone naukowo fakty o roli czynnika genetycznego w możliwym zachorowaniu na depresje

• Ryzyko zachorowania rośnie ze stopniem pokrewieństwa (krewni pierwszego stopnia 15-30%)
• Ryzyko zachorowania dla osoby spokrewnionej jest większe, gdy osoba chora zachorowała we wcześniejszym wieku, a przebieg choroby jest nawracający lub przewlekły.
• Początek choroby u osób które nie mają żadnej spokrewnionej osoby chorej na depresje jest późniejszy
• U bliźniąt monozygotycznych w przypadku choroby jednego z nich ryzyko zachorowania drugiego waha się w przedziale 23%-68%
• Dzieci adoptowane mające rodziców biologicznych chorych na depresję, a wychowywane przez osoby zdrowe zachowują większe ryzyko zachorowania.

Anemia lub niedobory witamin – zwłaszcza niacyny (witamina B3) to kolejna przyczyna zachorowania na depresję. W ostatnich latach, niedobór witaminy D jest obiektem szczególnej uwagi ze strony badaczy. Siedzący i zamknięty tryb życia, nie pomaga w dostarczaniu i przyswajaniu owej witaminy do naszego organizmu. Badania naukowe jasno wskazują na związki między niedoborem witaminy D, a ryzykiem zachorowania na depresję.

Inna teoria na temat depresji w modelu biologicznym zakłada, że depresja powstaje na skutek niedoboru amin biogennych. Za przyczynę jej powstawania uznaje się niedobór poziomu norepinefryny oraz serotoniny.

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE

Czynniki środowiskowe wpływające na powstawanie objawów depresyjnych są bardzo istotne. Najczęściej wśród nich wymienia się te które oddziałują na człowieka w aspekcie socjoekonomicznym. Są to np. bezrobocie, kłopoty finansowe, problemy małżeńskie, rozwód, zerwanie związku, śmierć ukochanej osoby, samotność lub izolacja. Wszystko to może w rezultacie doprowadzić do sytuacji trudnej, z którą człowiek nie będzie umiał sobie poradzić. Taka sekwencja zdarzeń nie zawsze musi prowadzić do depresji. Jest jednak wymieniana jako jedna z wielu ewentualnych jej przyczyn.

CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE

Psychologiczne czynniki depresji najczęściej mają charakter negatywnego sposobu myślenia. Osoba cechująca się takim stylem zachowania charakteryzuje się niską samooceną jak również negatywnym obrazem własnej osoby, wrogim postrzeganiem swoich doświadczeń życiowych, poczuciem niskiej wartości oraz małą wiarą we własne możliwości. Takie osoby umniejszają swoje dokonania, negatywnie wyrażają się o sobie i swoich doświadczeniach, są drażliwe oraz doświadczają spadku zaangażowania własnego w sprawy życiowe oraz zawodowe. Nie znajdują w swoich działaniach sensu i czują, że ich starania nie mają szans powodzenia. Taka postawa powoduje wzmacnianie się objawów ze spectrum depresji i powodowanie kolejnych problemów natury psychicznej które umacniają jej negatywny stan.

DEPRESJA W SPORCIE

Mamy już za sobą bardzo krótki przegląd najważniejszych powodów powstawania depresji. Jak widzimy jej obraz psychopatologiczny nie jest jednorodny. Genetyka, środowisko oraz psychika przenikają się nawzajem i decydują o pojawieniu się objawów depresji. W przypadku sportowców, występuje jednak pewna grupa specyficznych generatorów ryzyka. Oprócz klasycznych stresorów oraz czynników biologicznych, dochodzą sytuacje, które są typowe dla sportu wyczynowego. Zaliczamy do nich przetrenowanie, kontuzję, przewlekłe dolegliwości bólowe, konieczność rezygnacji ze sportu, przedwczesne przerwanie profesjonalnej kariery oraz porażki. Należy również podkreślić, że grupami podwyższonego ryzyka rozwoju zaburzeń depresyjnych są młodzi sportowcy, kobiety oraz zawodnicy, którzy przedwcześnie zakończyli karierę.

SPECYFICZNE OBJAWY

Wgłębiając się i analizując objawy, możemy zauważyć, że istnieje ich specyficzna grupa mogąca sugerować objawy depresyjne u sportowca. Jednymi z pierwszych objawów jakie najbardziej rzucają się w oczy są: zwiększona drażliwość i spadek zaangażowania w czasie wykonywania zadań treningowych. Zawodnik z biegiem czasu nie jest wstanie poprawiać swoich wyników i zaliczać systematycznego progresu lub utrzymywać swojej formy na ustabilizowanym stałym poziomie.  Pojawia się regres, a w jego wyniku występuję lęk który objawia się unikaniem współzawodnictwa. Zawodnik przestaje odczuwać przyjemność z wykonywanych ćwiczeń, zawodów i rywalizacji. Nic nie sprawia mu tyle radości i nie daje takiej satysfakcji jak kiedyś.

Sportowiec borykający się z takimi trudnościami może doświadczać pogorszenia jakości snu i spadku nastroju. W wyniku tego możliwe jest sięganie po alkohol lub środki psychoaktywne, które w pierwszej chwili wpływają na zmniejszenie pewnych objawów, by w efekcie pogorszyć stan psychiczny. Spadek masy ciała towarzyszący objawom depresyjnym może powodować poważne problemy z natury zaburzeń odżywiania, co z kolei w przypadku osób wyczynowo uprawiających sport jeszcze bardziej potęguje problemy i niemożność samodzielnego poradzenia sobie z problemami.

OBSZARY NASILAJĄCE OBJAWY DEPRESYJNE

Oprócz specyficznych objawów, są również obszary które mogą potęgować powstawanie objawów depresyjnych. Winnymi nasilenia objawów jest przetrenowanie organizmu, młody wiek, kontuzje i urazy, płeć. Konsekwencją nieleczonych, nierozpoznanych zaburzeń depresyjnych mogą być w najbardziej skrajnych przypadkach zachowania samobójcze.

PRZETRENOWANIE

Przetrenowanie jest zjawiskiem które pojawia się w sporcie zawodowym i wynika z nadmiernego, zbyt intensywnego treningu. Jego objawy pierwszorzędowe mogą znacząco przypominać depresję. Nie ma co do tego, żadnych wątpliwości, że istnieje pozytywna korelacja pomiędzy uprawianie sportu, a wzrostem produkowanej serotoniny. W związku z czym poprawia się nasz nastrój oraz redukuje poziom lęku. Nie dotyczy to jednak zawodowych sportowców, którzy swój sukces wiążą z obciążeniem psycho – fizycznym którego granice ocierają się już praktycznie o ekstremum. Zbyt intensywny, długi trening można porównać do przewlekłego, znacznego stresu. W jego wyniku dochodzi do pogorszenia nastroju, pojawia się męczliwość, utrata apetytu, bezsenność,  redukcja masy ciała, obniżenie motywacji, apatia, bóle narządu ruchu, upośledzenie koncentracji uwagi i pamięci. Występuje przetrenowanie, które jak już wspomniałem objawami przypomina zespół depresyjny i może również do niego prowadzić.

WIEK

Uprawianie sportu przez dorastającą młodzież, ma niewątpliwie wiele pozytywnych stron. Kształtuje charakter, niektóre cechy osobowości oraz radzenie sobie w sytuacjach stresowych. Jednak tak jak w przypadku przetrenowania, w momencie przejścia na poziom profesjonalny ten pozytywny efekt sportu zaczyna się zmniejszać. Młody zawodnik musi poradzić sobie z presją i zwiększonymi obciążeniami treningowymi. W dzisiejszych czasach w których kluby płacą głównie za potencjał i wydają na młodego piłkarza krocie, trenerzy jak i kibice stawiają przed tak młodym człowiekiem nierealistyczne, trudne do osiągnięcia cele. W organizmie sportowca pod wpływem wytwarzanego z tego powodu stresu zachodzą zmiany. Łatwiej przez nie o kontuzję, która stanowi dodatkowe źródło frustracji. W konsekwencji rośnie lęk, pogłębia się obniżanie nastroju, pesymizm, spada poczucie własnej skuteczności. W efekcie może rozwinąć się zespół depresyjny.

KONTUZJA

Ważnym problemem z punktu widzenia zdrowia psychicznego zawodnika jest kontuzja. Zwłaszcza te, które wymagają przerwania treningów na okres dłuższy niż siedem dni. Kontuzje są jednym z głównych powodów rozwoju zaburzeń depresyjnych. Mogą one zapoczątkować wiele zmian w życiu sportowca, które spowolnią jego czas powrotu na boisko. To z kolei może zapoczątkować zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa, wprowadzić element destabilizacji, frustracji i drażliwości. Istotnym czynnikiem jest również rodzaj kontuzji, im dłuższa tym problemy mogą się nasilać. Bardzo popularna w środowisku piłkarskim i długa w leczeniu kontuzja jaką są urazy więzadeł krzyżowych sprawia, że sportowcy odnoszący ją mają aż siedem razy wyższe ryzyko rozwoju depresji niż populacja ogólna.

PŁEĆ

Kobiety uprawiające sport wyczynowy są bardziej narażone na depresję niż mężczyźni. Powodem takiej sytuacji jest większa liczba stresorów związanych z ich wieloma rolami społecznymi. Niezwykle istotnym bodźcem jest również bardzo kontrowersyjny i często osnutym milczeniem problem wykorzystywania seksualnego, który dotyczy głównie młodych i dobrze zapowiadających się sportsmenek. Kolejnym czynnikiem zwiększającym podatność kobiet na depresje jest ich zdecydowanie większa skłonność do ruminacji. Obsesyjne zwracanie uwagi na negatywny nastrój i własne problemy, może nasilać myśli na temat negatywnych zdarzeń, które z kolei  zwiększają ilość negatywnych uczuć.

ZACHOWANIA SAMOBÓJCZE

Choć większość osób z depresją nie popełnia samobójstwa, to dane wskazują, że większość aktów suicydalnych jest popełnianych przez osoby cierpiące na depresje. W świecie sportu co jakiś czas pojawiają się informację o samobójczej śmierci jakiegoś zawodnika. Najbardziej znane samobójcze śmierci piłkarzy to przypadki Roberta Enke, Gary’ego Speeda, Marka Szpilara czy Adama Ledwonia i Mirosława Stańka.

Do najczęstszych czynników ryzyka samobójstw w sporcie zaliczyć możemy:

• współistniejące zaburzenia depresyjne
• zaburzenia odżywiania,
• kontuzje,
• urazy powodujące przedwczesny koniec kariery,
• przewlekłe dolegliwości bólowe wynikające z urazów i specyfiki danej dyscypliny,
• urazy OUN,
• uzależnienie od środków psychoaktywnych,
• stosowanie środków dopingujących,
• nadmiernie obciążająca presja na zawodniku,
• nadużycia seksualne,
• homoseksualność.

Baum i współpracownicy w swoich badaniach dowiedli, że dyscypliną w której stwierdza się największą ilość samobójstw jest piłka nożna. Niechlubne podium uzupełniają w kolejności koszykówka oraz pływanie. Należy również wiedzieć, że w wielu krajach z powodu obaw o negatywny wizerunek samego sportowca i dyscypliny przez niego uprawianej, wiele samobójstw nie jest tak klasyfikowane, przez co oficjalne statystyki są zaniżane.

LECZENIE DEPRESJI

Podstawą leczenia depresji powinna być psychoterapia. Dopiero wykwalifikowany psychoterapeuta jest wstanie dokładnie ocenić etiologię epizodu depresyjnego i ocenić czy w danym przypadku niezbędna jest konsultacja psychiatryczna i ewentualne wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Które powinno być uzupełnieniem psychoterapii. Aktualnie panuje przekonanie, że każdy antydepresant przepisany od lekarza lub co gorsza kupiony bez recepty suplement diety jest w stanie rozwiązać problemy psychiczne, których podłoże nie jest u każdego dotkniętego ów problemem jednorodnym. W przypadku sportowców niezwykle popularna, skuteczna i rekomendowana przez National Institute for Health and Clinical Excellence  jest terapia poznawczo – behawioralna. Koncentruje się ona na zmianie sposobu myślenia i zachowania. To z kolei ma wpłynąć korzystnie także na sferę emocjonalną. Terapeuta pomaga nauczyć się nowych, przystosowawczych sposobów radzenia sobie i funkcjonowania, które będą bardziej skuteczne niż dotychczasowe.

TERAPIA CBT

Najważniejsze w terapii CBT jest określenie konkretnego celu jaki chce się osiągnąć. Następnie ustalany jest plan, gdzie określane są wszystkiej jej szczegóły oraz ilość sesji. Zazwyczaj jest to 12-16 jednogodzinnych spotkań raz w tygodniu. Terapeuta stosuje strategie terapeutyczne, które mają za zadanie pomóc w rozpoznaniu charakterystycznego dla konkretnej osoby wzorca zależności pomiędzy myśleniem, odczuwanymi emocjami i podejmowanym zachowaniem, który odpowiedzialny jest za podtrzymywanie trudności w funkcjonowaniu osoby z depresją. Techniki wykorzystywane podczas terapii wymagają aktywnej pracy pacjenta także między sesjami.

FARMAKOTERAPIA

Leczenie farmakologiczne depresji bazuje na znajomości neurobiologii depresji. Wykazano, że trzy główne neuroprzekaźniki w OUN: serotonina, noradrenalina oraz dopamina odgrywają kluczową rolę w etiologii depresji. Dzięki koncepcji deficytu neuroprzekaźników powstały leki przeciwdepresyjne, które wykorzystują wiele mechanizmów działania, wpływających na poziom tych neuromediatorów. Najpopularniejszymi antydepresantami są obecnie Afobam, Prozac i Citalopram. W przypadku sportu wyczynowego dobór leku przeciwdepresyjnego jest szczególnie ważny. Biorąc dany lek trzeba mieć na uwadze jego wpływ na nasz organizm. Należy również sprawdzić czy nie znajduje się on na liście substancji zakazanych, podawanych przez Światową Agencję Antydopingową(WADA).

CIEKAWOSTKI

• 23 lutego każdego roku obchodzony jest międzynarodowy dzień walki z depresją.
• Większość recept na antydepresanty przypisują nie psychiatrzy, a lekarze rodzinni.
• Proste zmiany w stylu życia (np. zmiany w diecie (więcej zdrowych tłuszczów, mniej cukru, nabiału i glutenu)) mogą znacząco pomóc w leczeniu depresji oraz zmniejszenia ryzyka nawrotowego.
• 1.5 mln Polaków choruje na depresje.
• 2 razy więcej kobiet choruje na depresje niż mężczyzn
• Roczne ekonomiczne koszty leczenie depresji w skali światowej ocenia się na 1 trylion USD
• Najbardziej znanym piłkarzem który wygrał z depresją jest Gianluigi Buffon
• Angielski piłkarz Aaron Lennon został zatrzymany przez policję na mocy ustawy o zdrowiu psychicznym i doprowadzony na przymusowe leczenie.
• Utalentowanymi piłkarzami którzy zakończyli kariery piłkarskie z powodu depresji byli m.in. Sebastian Deisler i Martin Bengtsson